Ауыл шаруашылығы - ҚР мал шаруашылығы

Жақында ғана Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев мал шаруашылығының сапалы өнімдерін экспорттауды басым бағытқа айналдыру міндетін қойды. World of NAN редакциясының тілшісі өз зерттеулерін жүргізіп, осы саланың даму перспективалары туралы айтып беруді шешті.

БҮГІНГІ КӨРІНІСІ

Қазақстан өзін етпен қамтамасыз ете алмайды деген пікір теріс. Ет одағының мәліметтері бойынша, Қазақстан өзін сиыр етімен толық қамтамасыз етеді.

«2019 жылы сиыр етін өндіру 501 393 тоннаны, ал ішкі тұтыну 480 144 тоннаны құрады. Арақатынаста бұл сиыр етімен қамтамасыз етілу көрсеткішін береді – 104,4%. Ет импорты туралы айтқанда, біз тек сиыр еті туралы ғана емес, сонымен қатар еттің басқа түрлері туралы да айтып отырғанымызды түсінуіміз керек. Импортқа қатысты, мысалы, тауық еті – бұл Қазақстанның ДСҰ-ға кіруінің шарты», - деп түсіндірді ет одағында.

Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі біздің экспортымызға басқа елдердің нарықтарында әділ қарым-қатынас жасауымызға кепілдік береді және сонымен бірге бізді ішкі нарығымызға шетелдік тауарлар мен қызметтер импорты үшін осындай жағдайларды қамтамасыз етуге міндеттейді. Сонда біз тауық етін импорттауға міндеттіміз. Бұл шектеулер әлемдік нарықта тепе-теңдікті сақтауға мүмкіндік береді, алайда олар ел ішінде тауық етін өндіруді тоқтатады.

Алайда, бұл ірі қара мал етінің өсуіне кедергі келтірмейді. Бұл ретте Қазақстан ет одағының деректері бойынша үлкен жетістіктерге жетті.

«Егер 10 жыл бұрын болған жағдаймен салыстыратын болсақ, Қазақстан етті мал шаруашылығында айтарлықтай өсті. Себебі бізде барлық элементтер – асыл тұқымды фермерлік шаруашылықтар (25 мыңнан астам), асыл тұқымды репродукторлар, бір мезгілде 15-20 мың басқа арналған бордақылау алаңдары, сондай-ақ ет өңдеу кешендері бар ІҚМ етін өндірудің дұрыс технологиялық тізбегі құрылған», - деп атап өтті ет одағында.

Егер жоғарыдағы статистикаға сенсек, онда біз ішкі нарыққа зиян келтірмей, өндірілген сиыр етінің тек 4% ғана экспорттай аламыз. Егер оны әлемдік көшбасшылардың – Австралия, АҚШ, Бразилияның экспорт деңгейімен салыстырса, бұл көрсеткіш өте аз. Алайда Қазақстанның осы елдермен бір қатарда тұруға болашағы бар.

БОЛАШАҒЫ ЗОР

Қазақстан тарихында мал шаруашылығы материалдық өндірістің негізгі түрі болды. Сондықтан бұл саланы дамыту бізде қандай да бір қиындықтар тудырмауы тиіс.

«Бүгінде Қазақстандағы мал шаруашылығының даму деңгейі белсенді даму межелінде. Түрлі бағдарламалар дамуда, бордақылау алаңдары, ет комбинаттары, фермерлік шаруашылықтар салынуда, мал басы көбеюде. Біз жайылымдар бойынша 5-ші орындамыз және көшпелі мал шаруашылығында дәстүрлі тәжірибеміз мол. Қолда бар ресурстарды, сондай-ақ көршілеріміз тарапынан етке деген үлкен сұранысты ескере отырып, бизнестің бұл түрі еліміздің ауыл шаруашылығының драйвері болады деп күтілуде», - деп өз бағасын берді ет одағының бас директоры Мақсұт Бақтыбаев.

Жыл сайын мал шаруашылығы өнімдеріне сұраныс тұрақты өсуде. Мысалы, ет одағының деректері бойынша қазақстандықтар сиыр етін көбірек пайдаланады, оны тұтыну серпіні 2011 жылдан бастап 2020 жылға дейінгі кезеңде 6,2%-ға артқанын көрсетті. Сондай-ақ, құс етін тұтыну көлемі артып келеді. 2000 жылы жан басына шаққанда 3,6 кг құс еті, ал 2020 жылы 21 кг тұтынылды.

Етке деген сұраныс басқа елдерде де, әсіресе халық саны жоғары жерлерде де өсетін болады. Абырой болғанда Қазақстан Қытаймен және Орта Азия елдерімен шектеседі, онда нарық өте тез өседі деп күтілуде. Алайда мал шаруашылығы өнімдерінің экспортын дамытуда барлығы оңай емес.

МӘСЕЛЕЛЕР ТАҒЫ БАР

КСРО ыдырағаннан кейін малдың көп бөлігі жеке аулаларда болды, 2010 жылы барлық ІҚМ басының шамамен 82% жеке қосалқы шаруашылықтарда болды. Ет одағының деректері бойынша, қазіргі уақытта ІҚМ етінің шамамен 60% халық шаруашылықтарында, ал шамамен 40% ұйымдасқан шаруашылықтарда - ауыл шаруашылығы кәсіпорындары мен фермерлік шаруашылықтарда өндіріледі. Өнімнің әлемдік нарыққа шығуына жол бермейтін қолөнер өндірісі жиі сапалы өнімді өсіруге мүмкіндік бермейді.

«Ветеринарияны цифрландырумен айналысу маңызды: анықталған деректерді сенімді және ыңғайлы платформада тексерілу, тіркеу элементтерін енгізу. Сондай-ақ, тұқымдық түрлендіру бағдарламасын жалғастыру қажет, біз ІҚМ сою салмағы бойынша әлемдік стандарттарға әлі жеткен жоқпыз (154-тен 174-ке дейін ұлғайттық, бірақ 1 бастан 225 кг қажет)», - деп атап өтті ет одағында.

Мақсұт Бақтыбаевтың пікірінше, осы мақсаттарға жету үшін мал шаруашылығымен кәсіби түрде емес, қолөнермен айналысатын фермерлік шаруашылықтарды қолдау қажет.

Фермерлік шаруашылықтардың санын көбейту арқылы ғана әлемдік нарықта бәсекеге түсе алатын сапалы малдың үлесі өседі.

Ет одағының директоры: «Бұл бизнес танымал және дамыған болуы үшін кейбір жүйелік құрылымдық мәселелерді шешу қажет. - деп қосты. Бірінші кезекте, бұл жайылымдарға қолжетімділік. Яғни, мал шаруашылығымен айналысатын адамдар жайылымдарға қол жеткізуі керек».

Біздің елімізде жайылымдар мәселесі өте өткір. Құрғақшылық, жайылымдық жерлерді ұйымдастырмай беру және басқа да кедергілер жергілікті малшыларға үлкен кедергі болып отыр. Бұл мәселелерді, өкінішке орай, жеке тұлғалардың мал басының өсуіне әрдайым мүдделі емес жергілікті билік органдары шешеді.

Ет одағында сондай-ақ: «бүгінде өткізу нарықтарының болуы маңызды: етті мал шаруашылығы өнімдерін экспорттық нарықтарға ілгерілету бойынша келіссөздерді жалғастыру», - деп атап өтті.

Мал өнімдерін өндіріп қана қою аздық етеді. Сондай-ақ, бұл өнімдер жеткізілетін нарықты табу маңызды. Егер бүгін біз өндірісті арттырып, өнімді сата алмасақ, бұл нарықтағы тауарлардың артық болуына әкеледі. Артылудың өсуімен тауарлардың құны төмендейді, нәтижесінде өндірушілер аз пайда ала бастайды, бұл тағы да мал шаруашылығы өндірісінің төмендеуіне әкеледі.                         

Қорытынды

Қазақстанда ел басшысының мал шаруашылығы өнімдерінің экспортын арттыру жөніндегі тапсырмасын орындау үшін барлық мүмкіншіліктер бар. Алайда осы сектордың дамуындағы ерекшеліктер өте көп. Сондықтан міндеттерді тиімді орындау үшін мемлекет бар мәселелерді бірлесіп шешу үшін малшылармен диалог орнатуы қажет.

Осы мәселелердің бір бөлігін біз бүгін атап өттік. Бұл ретте, бұрын айтылғандай, билік өкілдері ғана емес, фермерлердің өздері де өздерінің тауарлары әлемдік стандарттарға сай болуы үшін жұмыс істеуі тиіс. Нақты әрі үйлесімді тетік құрғаннан кейін ғана біз мал шаруашылығы өнімінің экспортын ұлғайта аламыз.