Аудандық мамандандыру – АӨК тұрақты дамуының іргетасы

Тәжірибелі фермерлер World of NAN-ға берген сұхбатында ауыл шаруашылығын дамыту үшін аудандық мамандандыруды енгізу қажет екенін бірнеше рет атап өтті. Аудандық мамандандырудың пайдасы неде? Ол қандай мәселелерді шешеді? Осы және басқа да сұрақтарға ҚР «Атамекен» ҰКП Агроөнеркәсіптік кешен және тамақ өнеркәсібі департаментінің директоры Ербол Есенеев жауап берді.

- Ербол Еркенұлы, неліктен аудандық мамандандыруды әзірлеу қажеттілігі туындады?

– Бүгінде ауыл шаруашылығындағы кейбір кәсіпкерлер саланы таңдауға қисынсыз келеді, олар өңірлік ерекшеліктерді ескермейді. Мемлекеттік қолдау шараларымен ғана жігерлене отырып, фермерлер қандай да бір саланы дамытуға бет алуда. Бірақ бұл жалған бағыт-бағдар! Мысалы, Маңғыстау немесе Қызылорда облыстарында қандай етті мал шаруашылығы туралы айтуға болады. Бұл дұрыс емес. Қазақстан өте алуан түрлі, сондықтан істі бастамас бұрын өңірдің бастапқы деректерін ескеру қажет – бұл жауын-шашын мөлшері, топырақтың құнарлылығы, өсіп-өну үшін жарамды күндер саны, еңбек ресурстары, өткізу нарықтары. Кеңес Одағында бұл деректер пайдаланылды, бірақ бүгінде жағдай өзгерді, және жақсы жаққа емес: жауын-шашын азайып, ауа температурасы көтеріліп, ауыл халқының азаюы үрдісі жүріп жатыр. Мұның бәрін назарға алу керек. Әр облыста нақты шешімдер мен бағыттардың кейсі таңдалғанда, яғни аудандық мамандандыру әзірленетін болса, онда фермер тұрақты дами алады.

- Аудандық мамандандыруға көшу үшін алғашқы қандай қадам жасауымыз керек?

– Бірінші қадам - ашықтық. Сіз қарапайым адамсыз дейік, сіз ауыл шаруашылығында жұмыс істемедіңіз, бірақ бастағыңыз келеді. Әрине, күлкілі жобаға күйіп қалмас үшін сізде аймақтық жобалар кейсі болуы керек. Сіз кім табысты екенін, ненің арқасында аймақтың негізгі бағыты бар білуіңіз керек. Кез-келген таңдау кезінде адам бастапқы ақпаратты бағалайды, дәл солай ауыл шаруашылығында болуы керек. Ал бүгін сен көрші учаскенің кімге тиесілі екенін және оның немен айналысатынын білмейсің. Мүмкін, ертең ол екпейді, егістіктерді өңдемейді және оның арамшөптері сіздің учаскеңізге өтеді. Сіз оның ветеринариямен айналысатынын білмейсіз, мүмкін оның жануарлары ауру шығар. Фермерлер өз қызметін жоспарлай алатындай етіп, саланың барлық бастапқы деректері ашық болуы керек. Бұл ретте ашықтық өз ақпаратына қол жеткізуге мүмкіндік беретін мемлекет тарапынан да, бизнесмендер тарапынан да болуы тиіс. Сонда жалпы статистикаға сүйене келе, сіз қандай бағыт таңдау керек және қайда жылжу керек екенін түсінетін боласыз.

- Аудандық мамандандыруды қалыптастыруда мемлекет қандай рөл атқаруы керек?

– Мемлекеттің міндеті қарапайым - азық-түлік қауіпсіздігі мәселесін шешу. Біз өнімдердің көп бөлігі жағынан импортқа тәуелдіміз, сондықтан бірінші кезеңде нарықты толтыруымыз керек. Бүгінде Үкімет дамудың негізгі серпілістерін беріп отыр, бірақ нормативтер өңірлерде әзірленуде. Ауыл шаруашылығына бөлінетін бюджетті әкімдіктер және мәслихаттардың шешімі бойынша түзетеді. Сондықтан әуел бастан өңірлерде бар бастамалар базасы қалыптастырылуы тиіс. Аудандық мамандандыру - бұл төменнен жоғары қарай қалыптасатын механизм.

- Бүгінгі таңда кәсіпкерлерді саланы дұрыс таңдауға қалай ынталандыруға болады?

- Аудандық мамандандыру мәжбүрлі енгізілмеуі керек, ол ерікті түрде жүруі керек. Аймаққа белгілі бір саланы мәжбүр етуге болмайды. Кейбір сәттерді шектеу қажет. Мысалы, егер сіз экспорттық өнім өндіргіңіз келсе, сіз өткізу нарығына жақын болуыңыз керек, жылыжай салғыңыз келсе, өңірде арзан электр энергиясы болуы тиіс және т.с.с. Сондай-ақ, біз азық-түлік қауіпсіздігі туралы ойлануымыз керек. Сүт сияқты жергілікті өнімдер бар, олар міндетті түрде тұтыну аймағында шығарылуы керек. Мысалы, қазір көбісі Маңғыстауда құс фабрикасының құрылысын сынға алады, бірақ ол ақталған, сол өңірдің тұрғындары өнімді тұтынады. Түбегейлі әрекет етуге болмайды, әр аймақтың ерекшелігі бар, бірақ оны шектеу мүмкін емес, ғылыми негізделген тепе-теңдік болуы керек. Негіздемеге ие бола отырып, бизнесті жоспарлау кезеңінде жергілікті атқарушы органдар кеңес беруі тиіс. Мысалы, егер фермер мал шаруашылығымен айналысуды жоспарласа, билік оған хабарлауы керек: аймақта жемшөп базасы әлсіз және ол 1000 басты тамақтандыра алмайды. Бірақ бұл осымен бітпейді! Фермерді шектей отырып, аймақтық билік оның не істей алатындығын және оған не пайда әкелетінін көрсетуі керек. Фермерді субсидиялармен және өндірісті ұлғайтуға ынталандыру арқылы жігерлендіруге болады.

- Аудандық мамандандыру еліміздің ауыл шаруашылығындағы өзекті мәселелерді шеше ме?

– Біз оның бізге дұрыс бағыт пен тұрақты даму беретінін анықтадық. Сонымен қатар, жүйе субсидияларды дәлірек бөлуге мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда субсидияларды бөлу халыққа бара-бар, онда күрделі және әділетсіз механизм. Мысалы, тауарлы жұмыртқа өндірісінің 60% Алматы облысында шоғырланған. Алайда Ақмола облысында бір тауарлық жұмыртқа үшін 1,5 теңге субсидия түрінде, ал Алматы облысында – 1 теңге алады. Бұл әділетсіз! Аудандық мамандандыру механизмі бюджетті дәлірек бөлуге мүмкіндік береді.

- Сіздің ойыңызша, мемлекет бүгінде қандай қызмет түрлерін көбірек ынталандыруы тиіс?

– Менің ойымша, бізге табыстың артынан жүгірудің қажеті жоқ. Мемлекет біздің ұрпақтарымыз үшін топырақ құнарлылығын сақтайтын тәсілдерді ынталандыруы тиіс. Табыс мәселесі екінші орында тұруы керек. Біз жерді қарқынды пайдаланып, барынша көп пайда ала аламыз, бірақ содан кейін оны қалпына келтіру үшін көп қаражат қажет болады. Бүгінгі таңда керемет балама бар – органикалық ауыл шаруашылығы. Дәл оны мемлекет субсидиялармен немесе басқа механизмдермен ынталандыруды бастауы керек. Бірақ мұнда да түбегейлі тәсілдер болмауы керек, біртіндеп, теңдестірілген ауысу қажет. Мемлекет жәй ынталандыра алады, біз бұған міндетті түрде жетеміз.