40 жылдан астам уақыт бұрын БҰҰ қоршаған ортаға ауыл шаруашылығынан қауіп-қатерді ең қауіпті төртеуге жатқызды, соның ішінде өнеркәсіп, көлік және энергетика бар. Мамандардың пікірінше, ауыл шаруашылығының азық-түлік қауіпсіздігіне қосқан зор үлесіне қарамастан, өсімдіктерді химиялық қорғау құралдары табиғат пен адамдарға айтарлықтай зиян келтіреді. Үлкен мөлшерде қолданылатын олар, сарапшылардың пікірінше, топырақта орналасады, өсімдіктерде нитрат түрінде жиналады. Ал тамақпен бірге адам ағзасында елеулі өзгерістер тудырады.

Жемістер мен көкөністердің қауіпсіздігін не анықтайды?

Олардағы нитраттардың, пестицидтердің, микотоксиндердің және басқа заттардың деңгейі. Нитраттар - бұл ауылшаруашылығында тыңайтқыш ретінде кеңінен қолданылатын азот қышқылының тұздары. Пестицидтер арамшөптермен, зиянкестермен, өсімдік ауруларымен күресу үшін қолданылады, сонымен қатар өнімді сақтау мерзімін ұзарту үшін де қолданылуы мүмкін. Сонымен бірге, Канаданың Саймон Фрейзер университетінің мамандары фермерлер әлі де бас тарта алмайтын пестицидтердің зиянын темекі шегумен салыстыруға болады дейді.

Қауіпті салдарлары

Нұр-Сұлтан қаласы санитарлық-эпидемиологиялық бақылау департаментінің бас маманы Елена Гарманның айтуынша, құрамында нитраттар мен пестицидтер көп болатын көкөністер мен жемістерді тұтыну ағзаның улануына әкелуі мүмкін. Ол жіті де созылмалы болады. «Улану белгілері әртүрлі келеді. Бұл жүрек айну, құсу, іштің ауыруы, іштің өтуі. Нитраттармен ұзақ уақыт уланудың салдарынан бас ауруы, летаргия, өнімділіктің төмендеуі, ентігу, аритмия, летаргия анықталуы мүмкін, аяқ-қолдардың «көгеруі» байқалады. Оттектің жетіспеуі жиі байқалады. Ал нитраттармен және пестицидтермен созылмалы улану кезінде онкологиялық аурулардың дамуы мүмкін», - дейді маман.

Бір жарым жасқа дейінгі балалар, жүкті және бала емізетін әйелдер, егде жастағы және асқазан-ішек жолдары мәселелері бар адамдар нитрат қаупіне өте осал.

Белгілі болғандай, көкөністер мен жемістерде олардың құрамына белгілі бір мөлшерде рұқсат етіледі. Нитраттардың құрамын және пестицидтердің қалдық мөлшерін тек зертханалық жағдайда сенімді түрде анықтауға болады, дейді Е.Гарман.

«Жауды» қалай анықтауға болады?

Үйде нитраттардың құрамын анықтау үшін экспресс тесттерді қолдануға болады. Олардың құрамында сынақ жолақтары бар, олар қызығушылық танытатын өнімнің шырынымен әрекеттескенде нитрат концентрациясына байланысты түсін өзгертеді. Берілген шкала бойынша оның қауіпсіздігін анықтауға болады. Мұндай тестерді дәріханаларда сатып алуға болады. Электрондық нитрат өлшегіштер де танымал, олардың сүңгілерін өнімге түсіру жеткілікті, солайша нитраттардың деңгейі электронды тақтада бірден көрсетіледі. Бірақ мұндай құрылғылар әрдайым сенімді бола бермейді, өйткені олар көбінесе нитраттарды ғана емес, барлық тұздардың жалпы деңгейін анықтайды.

Қауіпсіз көрсеткіштер деңгейі

Нитраттар мен пестицидтер құрамының барынша жоғары рұқсат етілген деңгейлері Кеден одағының «Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы» техникалық регламентінде келтірілген. Сонымен, картоптағы нитраттардың рұқсат етілген деңгейі – 250 мг/кг, қияр мен ерте піскен сәбіз – 400, кеш піскен сәбіз – 250, қызанақ – 150, 300, қызылша – 1400, пияз – 80, ерте піскен ақ қырыққабат (1 қыркүйекке дейін) – 900, кеш піскен – 500, жапырақты көк шөптер (салаттар, ақжелкен, балдыркөк, цилантро, аскөк және т.б.) – 2000, тәтті бұрышта – 200, қарбызда – 60, қауында – 90.

Базарлардағы өнімді бақылау

Санэпидембақылау департаментінің ақпараты бойынша, барлық әкелінетін өсімдік шаруашылығы өнімдері базарлар мен дүкендердің сөрелеріне түсер алдында карантиндік инфекциялардың болуына фитосанитариялық бақылаудан өтеді. Бұдан басқа, Департаменттің аумақтық басқармалары тұрақты негізде тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін мониторингтеу шеңберінде көкөністер мен жемістерді техникалық регламенттерге және нормативтік құжаттарға, оның ішінде нитраттар мен пестицидтердің құрамын айқындауға және т. б. сәйкестігіне сатып алуды жүргізеді. Бұдан басқа, елорда базарларында ведомстволық санитариялық-ветеринариялық зертханалар бар, онда нитраттардың құрамына түскен көкөністер мен жемістерге қосымша сараптама жүргізіледі. Егер олардың мөлерлерінің көрсеткіші нормадан асып кетсе, онда барлық партия алынып тасталады және сатуға рұқсат етілмейді.

«Дұрыс» көкөністер мен жемістерді қалай таңдауға болады

Ең алдымен, олардың табиғи жетілуінің маусымдылығына, сыртқы түріне назар аудару керек. Тым ашық, біркелкі түс, идеалды өлшемдер немесе тым үлкен өлшемдер, қалың және қатты қабығы нитраттардың артық мөлшерін көрсетуі мүмкін. Көкөністер мен жемістерде жарықтар, сызаттар, майысулар және шірік жерлер болмауы керек. Сату нүктесінде қоршау болуы және ол күн мен жаңбырдан сенімді қорғалған болуы керек.  Өнімді жерден кемінде 20 см биіктіктегі арнайы тұғырықтарда сақтауға жол беріледі. Жолдардың бойында қарбыз мен қауын сатып алуға болмайды: оларда автомобиль шығаратын газдардағы ауыр металдар (соның ішінде қорғасын) тез жиналады. Жемістерде, әсіресе қарбыздарда тілік жасалмауы керек. Қарбыздың, пышақтың және сатушының қолының бетіндегі барлық «кір» жұмсағының ішінде болуы мүмкін, ал бұл микроорганизмдердің дамуы үшін жақсы орта. Ерте піскен көкөністер мен жемістердегі нитраттар мен пестицидтердің құрамын едәуір азайтуға олардан қабығын, сабақтың орнын кесіп тастасаңыз, қырыққабатта жоғарғы жапырақтары мен сабақтарын алып тастасаңыз, сондай-ақ 20-30 минут ішінде таза суға малған болсаңыз (суды мезгіл-мезгіл өзгерту керек) көмектеседі. Көкөністерді пісіру кезінде нитраттардың мөлшері 80%-ға азаяды, бірақ суды міндетті түрде төгу керек. Алайда, ең маңыздысы ол сатушыда оның қауіпсіздігін көрсететін өнім сертификатының болуы.