Айдарбек Ходжаназаров Президент Жолдауында АӨК тармақтарын түсіндіріп өтті

Қазақстандағы ең ірі «Олжа Агро»агроөнеркәсіптік холдингінің бас директоры Айдарбек Ходжаназаров World of NAN тілшісімен ел Президентінің Жолдауы аясында АӨК дамытуға қатысты өз ойларымен бөлісті.

- Айдарбек Асанұлы, Сіздің ойыңызша, көтерме-тарату орталықтары желісін құру азық-түліктің қымбаттауы мәселесін шешеді ме?

– Бүгінде КТО біріншісі тауарды сата алатын, ал екіншісі төмен бағаға сатып ала алатын фермер мен қала тұрғыны үшін панацея деп ойлайды. Бірақ сізге фермердің өзі сатылымға қатысқысы келетінін кім айтты? Оның күштілігі сөренің артында еме, фермерлікте. Егер саудада делдал болса, онда бұл үшін нарықтық себептер бар. Яғни, бұл делдал егін жинау немесе егу науқаны кезінде фермерді қандай да бір түрде қаржыландырады. Көп жағдайда фермер өзін қаржыландыра алмайды. Ал делдал оған жанар-жағармай немесе химия береді, ал аграршылар онымен азық-түлік сату арқылы есептеседі. Делдал фермер, сатып алушы және супермаркет қабылдағысы келмейтін рөлді орындайды. Сондықтан, егер нарық осылай басқарылса және қалыптасса, оны құрметтеу керек. Сонымен қатар, КТО жасанды құру жақсы ештеңеге әкелмейді. Жеке тауар жеткізгісі келетін фермерлердің нақты бұқарасы жиналған кезде, нарықта алаңдар пайда болады. Бірақ қазір фермер сатылымды ойлай алмайды, онымен айналысуға уақыты жоқ. Мен бәрінің атынан сөйлей алмаймын. Бүгінде өндірістен бастап сатуға дейінгі барлық тізбегі бар жеке фермерлер бар. Бірақ олар санаулы ғана. Мүмкін, мемлекет КТО құру бойынша белсенді ұстанымға ие шығар. Олар осы алаңдарды құра отырып нарықтың бағытына әсер етеміз деп сенеді. Бірақ менің ойымша, бұдан тауарлардың айтарлықтай арзандауын күтудің қажеті жоқ. 

- Мемлекет АӨК өнімдерінің бағасын белгілеу мәселесіне араласуы керек пе? 

- Алдымен мынадай сұрақ қою керек, неге біз бағаны реттегіміз келеді? Себебі халықтың қорғалмаған топтары бар, олардың қажетті азық-түлікті сатып алуға шамасы жетпейді. Сондықтан олармен жұмыс істейік. Бірақ жоқ! Бізге жай ғана ауыл шаруашылығы өндірушілерін басынан шертіп, өз бағаларыңды көтермеңдер деп айтуымыз керек. Ауылшаруашылық өнімдерінің бағасын қалай реттеуге болады, мысалы, тыңайтқыш шығындары үш есе өсті, ауылшаруашылық химиясының құны да үш есе өсті, және әр девальвациямен бірге одан да көп өседі? Ауыл шаруашылығы техникасын сатып алуға 20% кәдеге жарату жинағы іске қосылды. Бұдан басқа, біз ең төменгі жалақының өсуі туралы айтып отырмыз, тиісінше, жалақы өседі, бұл соңғы өнімнің өзіндік құнының өсуіне әкеледі. Біз негізгі себеппен жұмыс істеуіміз керек. Егер Қазақстандықтарда азық-түлік сатып алуға қаражат жеткіліксіз болса, онда себеп жалақының төмендігінде жатыр. Неге бізде аз төлейді? Өйткені, шартты түрде айтқанда, Қазақстанда еңбек аз төленеді. Бірақ, келіндер біз нәтижемен жұмыс істей бермей, себептермен жұмыс істейік? Мемлекет азық-түлік бағасын реттемеуі керек, себебі ол менің өзіндік құнымды және мен төлеуге тиісті акционерлердің алдындағы міндеттемелерімді білмейді. Жалпы, бағаны реттеу бастамасы бүкіл экономикаға әсер ететін ұзақ мерзімді теріс нәтиже береді. Бұл секторға қандай инвестор барғысы келеді? Кім ауыл шарушалығымен айналысқысы келеді? Сондықтан да бүгінде АӨК-ден инвестициялардың жылыстауы жүріп жатыр. Өйткені, мемлекеттің мұндай көзқарасы бәсекелестікті толығымен бұзады. 

– «Жеке қосалқы шаруашылықтар туралы» заң жобасына қатысты не ойлайсыз? 

– ЖҚШ қолдау өте жақсы, бірақ бұл экономика үшін елеулі серпін бермейді. Ауыл тұрғындары экспорт үшін қажетті көлемді қалыптастырады деп ойламаймын. Егер соны жасай алса, онда ветеринарияны қалай бақылауға болады? Мемлекет осы жеке ауланың кенжарын, технологиялылығын қалай бақылай алады? ЖҚШ дегеніміз не? Бұл жай ғана аула, онда астықты дұрыс жинау және малдың денсаулығын бақылау мүмкін емес. Біз фермерлік шаруашылықтар әрқашан тауарды сапалы беретіндігін түсінуіміз керек, сондықтан біздің экономикамыздың іргетасы ретінде жеке қосалқы шаруашылықтарға арқа сүйеудің қажеті жоқ.

– Қ. Тоқаев ветеринария жүйесін реформалау туралы айтты. Сіздің ойыңызша, нақты нені өзгерту керек? 

- Мен ветеринарияда сарапшы емеспін. Алайда, бұл секторды жеке қолға беру керек немесе шетелдік компанияларды тартуды бастау керек деп ойлаймын. Фермер жеке компанияға қызмет көрсету үшін төлей алатын, және олар белгілі бір манипуляцияларды жүзеге асыру үшін заңды және қаржылық жауапкершілікті өз мойнына ала алатын жағдайда жететіндей. Осындай тұрғыдан ветеринария туралы ойлану керек.

- Президент субсидиялау тетіктерін қайта қарауды және тұрақтандыруды талап етті. Бұл жерде шынымен өзгеріс қажет пе? 

- Субсидиялау жүйесінде соншалықты барлығы жаман емес. Фермерлер үшін қаржыландыру көздері туралы ойлануға болады. Бүгінгі таңда аграршыларда айналым қаражаты мен инвестициялық шығындар үшін көздер жоқ. Сіз үй шаруашылығын сатып алғыңыз келеді делік, бірақ банк сізге ақша бермейді, өйткені оған кепілдік немесе кепіл қажет. Сондай-ақ, аудандық мамандандыру туралы ойлану керек. Біз адамдарды олардың жағдайларына сай келетін және мемлекет пен экспорт үшін пайдалы қызмет түрлеріне ынталандыруымыз керек. Көп ақша әкелетін көптеген экономикалық мақсатқа лайық дақылдар бар. Біз жердің әр бөлігін барынша тиімді пайдаланып, оның әлеуетін ашуымыз керек. Менің ойымша, аудандық мамандандыру дұрыс серпін береді, сонда мемлекет субсидияларды ойластырып бөле алады. 

- Мемлекет басшысы жайылымдарды пайдалану тиімділігін арттырудың маңыздылығын атап өтті. Бұған қалай қол жеткізуге болады? 

– Бізде жыл сайын әр гектардан жайылымға қажеттілік коэффициенті артып келеді. Егер бұрын бір бас үшін үш гектар жеткілікті болса, қазір жетеуі қажет. Жайылымдар өздігінен пайдаланылады, олар өте тозған және қолданыстағы жүктемелерге шыдамайды. Алайда, жайылымдардың сапасын жақсартудың орнына, олардың санын ұлғайтқымыз келеді. Меніңше, азық-түлік базасының көлемі көбірек болуы үшін жайылымдардың сапасын арттыру қажет. Бұл жаңа учаскелерді табуға нәтижесіз уәдеден жақсы. Ал оны қалай жасауға болады? Ол үшін жайылымдарды егуді субсидиялау жөнінде жеке бағыт бөлу керек не болмаса мемлекет осы міндетті өз мойнына алуы тиіс. Біз жайылымдардың сапасын жақсартқан кезде, олардың көп мөлшеріне деген қажеттілік жоғалады. 

- Сіз қалай ойлайсыз, Үкімет бүгінде фермерлердің қажеттілігін түсінеді ме? 

- АӨК-ге қатысты Жолдауда барлығы тым кең сөз тіркестерімен айтылады. Мүмкін, бұл болашақта толықтырулар мен нақтылаулар үшін арнайы жасалған шығар. Бүгінгі таңда үкіметте ауылшаруашылық нарығы деген түсінік жоқ. Мысалы, күнбағыс экспортын алып тастау. Басында мен тыйым салумен отандық мұнай өндірушілерді қолдағылары келеді деп ойладым. Жоқ: тыйым дайын өнімге де әсер етті. Оның үстіне олар оны бірінші қыркүйектен бастап енгізді. Қыркүйек айында бізде күнбағыс жоқ, оны жинау қазан айының бірінші жартысында басталады. Егер экономикаға түсетін түсім мен көлем туралы түсінік болмаса, оған тыйым салудың мәні неде? Бұл мемлекеттің шындықтан, жерден оқшауланғанын көрсетеді.