Қазақстан жеріндегі ұжымдастырудың салдары

Қазақстан үшін күштеп ұжымдастыру салдары

Тарихтағы ең зұлмат ғасыр ХХ ғасыр қазақ халқы үшін тар жол тайғақ кешу заманы. Халық ауыр дағдарыстан – біріші дүниежүзілік соғыс пен Азамат соғысынан азап шегіп, әбден шаршаған уақытта Ленин ұстанған Жаңа экономикалық саясат тәп тәуір бастама болып еді. Енді ғана халық есін жиып, аяғынан басып келе жатқан кездер еді. Ленин ұсынған жаңа экономикалық саясат жеке меншікке жол ашып, адамдардың сауда саттықпен айналысуына рұқсат берген уақыт еді.

ЖЭС басым тұстары көрер көзге анық еді. Ол арқылы индустриализация, шаруалардың кооперациясы мәселелерін шешу алдыңғы мақсат болып тұрды. Оның бәрі күштеп емес, кезең-кезеңімен жүзеге асырылатын эволюциялық үрдіс ретінде қарастырылды. Жаңа экономикалық саясат бай-кулактарды «кәмпелескеуге» қарсы болды. ЖЭС шаруалардың кооперациясы индустриализациямен қатарласа жүреді деп күтілді. Алғашқы жылдары атқарылған жұмыстар оның жүргізілуіне еш күмән туғызбаған еді.

Жалпы, жаңа экономикалық саясаттың мүмкіндігі зор еді. Алайда тарихи жағдайлар күрт өзгеріп, 1920-жылдардың аяғында экономикалық даму бағыты басқа бағыт алды. Сталиндік даму Лениндік ЖЭС-тан өзгеше болып шықты. Негізгі бағыт индустриализацияға берілді. Және де бұл көп қаржыны талап етті. Кеңестік үкімет мәселені радикалды түрде шешуге кірісіп кетті. Индустриалауды дамуды қамтамасыз ету қаражатты шаруаларды кәмпескелеуден алу көзделді. Осылайша шаруаларды күштеп кәмпескелеу науқаны басталып кетті.

Мәселен, Ақмола облысында жаппай кәмпескелеу барысында 8334 жылқы, 1200 ірі қара мал, 6000 қой тәркіленіп, 22 ұжым шаруашылықтары құрылған. Кәмпескеленіп алынған малдар ұжымшардың меншігі боп есептелгенмен, олар шаруашылық бірлестіктерінің басшыларының жеке мүдделері үшін жұмсалып отырған. Жергілікті партиялық, кеңестік органдар көрсеткіштердің көлемін арттыру мақсатында ұжымдастырудың қарқыны үдей түсті. 1929 жылы 30 желтоқсанда арнайы қаулы шығып, 33 мың шаруашылықты немесе барлық шаруашылықтардың 41 пайызын қамту керек деген міндет қойылды. Яғни ғасылар бойы айрандай ұйыған қазақ ауылдары жермен жексен болды. Себебі қазақтар ХХ ғасырға дейін толығымен ауылда өмір сүрді. Олардың тұрмысы да экономикасы да ауылға негізделді. Қазақ мәдениеті, діні мен тілі де ауылдық мәдениетке негізделген еді. Ал күштеп ұжымдастырудың салдарынан қазақтың салт-дәстүрі, төл мәдениеті, ділі, рухы сынып ұлт ретінде жойылып кетудің аз ақ алдында тұрды.

Мәскеу Қазақстандағы ұжымдастыру науқанын 1932 жылдың көктемінде аяқтауды көздеді. Жер-жерлерге күштеп ұжымдастыруды мерзімімен бұрын аяқтау міндеті қойылды. Нәтижесінде жергілікті кеңестік функционерлер пайыздық көрсеткіштер ауруына шалдығып, аудандар, округтер ұжымшаруашылықтары бір-бірімен жарысқа түсіп, жергілікті газеттер «еңбек майданындағы» кезекті рекордтарды жариялауға үлгере алмай жатты. Егер 1928 жылы Қазақстанда барлық жеке шаруашылықтардың 2% ғана ұжымдастырудан өтсе, 1930 жылдың сәуір айында 50,5%, ал 1931 жылдың қазан айында шамамен 65% ұжымдастырылды. 1931 жылдың күзіне қарай 122 аудандардың 78 ауданы ұжымдастырудан өтті.

Ұжымдастыру барысындағы кәмпескеленген бай кулактардың санын анықтау әлі күнге дейін анықталмай келе жатыр. Күштеп кәмпескелеу салдарынан шетке миллиондаған қазақтар көшіп кетті. 1930-1931 жылдар аралағында Қазақстаннан шеткері аймақтарға жер аударылған адамдардың саны 7000-ға жеткен белгілі. Сонымен бірге өзге аймақтардан Қазақстанға 200 мыңға жуық жер аударылды. 1932 жылдың 7 тамызында «Мемлекеттік кәсіпорындар, ұжымшарлар мен кооперациялардың мүлкін қорғау және қоғамдық (социалистік) меншікті нығайту жөнінде» заң шықты. Бұл заң идеологиялық қарсыластарды жазалауға бағытталған нағыз антиконституциялық заң еді. Наразы болған немесе бидай қаптарын тапсыра алмаған адамдар 10 жылға сотталып, барлық мүлкісі тәркіленетін болды. Осы заң қолданысқа енген жылында-ақ Қазақстанда 40 мың адам сотталды. 1929-1932 жылдар аралығында Қазақстанда ОГПУ үштігімен 9805 іс қарастырылып, 22933 адам сотталып, олардың 3 жарым мыңы ату жазасына кесілді.

Бұл қазақ тарихының ең бір зұлматқа толы трагедия беттері болып қала бермек. Тарих әлі де ақтаңдақ беттерін ашып, халқымыздың басынан өткенген небір қиындығын ашып береді. Оны білу, оқу біздің парыз. Себебі өткеннен сабақ алмай, болашақты болжау мүмкін емес.

Қазақстан үшін күштеп ұжымдастыру салдары

Тарихтағы ең зұлмат ғасыр ХХ ғасыр қазақ халқы үшін тар жол тайғақ кешу заманы. Халық ауыр дағдарыстан – біріші дүниежүзілік соғыс пен Азамат соғысынан азап шегіп, әбден шаршаған уақытта Ленин ұстанған Жаңа экономикалық саясат тәп тәуір бастама болып еді. Енді ғана халық есін жиып, аяғынан басып келе жатқан кездер еді. Ленин ұсынған жаңа экономикалық саясат жеке меншікке жол ашып, адамдардың сауда саттықпен айналысуына рұқсат берген уақыт еді.

ЖЭС басым тұстары көрер көзге анық еді. Ол арқылы индустриализация, шаруалардың кооперациясы мәселелерін шешу алдыңғы мақсат болып тұрды. Оның бәрі күштеп емес, кезең-кезеңімен жүзеге асырылатын эволюциялық үрдіс ретінде қарастырылды. Жаңа экономикалық саясат бай-кулактарды «кәмпелескеуге» қарсы болды. ЖЭС шаруалардың кооперациясы индустриализациямен қатарласа жүреді деп күтілді. Алғашқы жылдары атқарылған жұмыстар оның жүргізілуіне еш күмән туғызбаған еді.

Жалпы, жаңа экономикалық саясаттың мүмкіндігі зор еді. Алайда тарихи жағдайлар күрт өзгеріп, 1920-жылдардың аяғында экономикалық даму бағыты басқа бағыт алды. Сталиндік даму Лениндік ЖЭС-тан өзгеше болып шықты. Негізгі бағыт индустриализацияға берілді. Және де бұл көп қаржыны талап етті. Кеңестік үкімет мәселені радикалды түрде шешуге кірісіп кетті. Индустриалауды дамуды қамтамасыз ету қаражатты шаруаларды кәмпескелеуден алу көзделді. Осылайша шаруаларды күштеп кәмпескелеу науқаны басталып кетті.

Мәселен, Ақмола облысында жаппай кәмпескелеу барысында 8334 жылқы, 1200 ірі қара мал, 6000 қой тәркіленіп, 22 ұжым шаруашылықтары құрылған. Кәмпескеленіп алынған малдар ұжымшардың меншігі боп есептелгенмен, олар шаруашылық бірлестіктерінің басшыларының жеке мүдделері үшін жұмсалып отырған. Жергілікті партиялық, кеңестік органдар көрсеткіштердің көлемін арттыру мақсатында ұжымдастырудың қарқыны үдей түсті. 1929 жылы 30 желтоқсанда арнайы қаулы шығып, 33 мың шаруашылықты немесе барлық шаруашылықтардың 41 пайызын қамту керек деген міндет қойылды. Яғни ғасылар бойы айрандай ұйыған қазақ ауылдары жермен жексен болды. Себебі қазақтар ХХ ғасырға дейін толығымен ауылда өмір сүрді. Олардың тұрмысы да экономикасы да ауылға негізделді. Қазақ мәдениеті, діні мен тілі де ауылдық мәдениетке негізделген еді. Ал күштеп ұжымдастырудың салдарынан қазақтың салт-дәстүрі, төл мәдениеті, ділі, рухы сынып ұлт ретінде жойылып кетудің аз ақ алдында тұрды.

Мәскеу Қазақстандағы ұжымдастыру науқанын 1932 жылдың көктемінде аяқтауды көздеді. Жер-жерлерге күштеп ұжымдастыруды мерзімімен бұрын аяқтау міндеті қойылды. Нәтижесінде жергілікті кеңестік функционерлер пайыздық көрсеткіштер ауруына шалдығып, аудандар, округтер ұжымшаруашылықтары бір-бірімен жарысқа түсіп, жергілікті газеттер «еңбек майданындағы» кезекті рекордтарды жариялауға үлгере алмай жатты. Егер 1928 жылы Қазақстанда барлық жеке шаруашылықтардың 2% ғана ұжымдастырудан өтсе, 1930 жылдың сәуір айында 50,5%, ал 1931 жылдың қазан айында шамамен 65% ұжымдастырылды. 1931 жылдың күзіне қарай 122 аудандардың 78 ауданы ұжымдастырудан өтті.

Ұжымдастыру барысындағы кәмпескеленген бай кулактардың санын анықтау әлі күнге дейін анықталмай келе жатыр. Күштеп кәмпескелеу салдарынан шетке миллиондаған қазақтар көшіп кетті. 1930-1931 жылдар аралағында Қазақстаннан шеткері аймақтарға жер аударылған адамдардың саны 7000-ға жеткен белгілі. Сонымен бірге өзге аймақтардан Қазақстанға 200 мыңға жуық жер аударылды. 1932 жылдың 7 тамызында «Мемлекеттік кәсіпорындар, ұжымшарлар мен кооперациялардың мүлкін қорғау және қоғамдық (социалистік) меншікті нығайту жөнінде» заң шықты. Бұл заң идеологиялық қарсыластарды жазалауға бағытталған нағыз антиконституциялық заң еді. Наразы болған немесе бидай қаптарын тапсыра алмаған адамдар 10 жылға сотталып, барлық мүлкісі тәркіленетін болды. Осы заң қолданысқа енген жылында-ақ Қазақстанда 40 мың адам сотталды. 1929-1932 жылдар аралығында Қазақстанда ОГПУ үштігімен 9805 іс қарастырылып, 22933 адам сотталып, олардың 3 жарым мыңы ату жазасына кесілді.

Бұл қазақ тарихының ең бір зұлматқа толы трагедия беттері болып қала бермек. Тарих әлі де ақтаңдақ беттерін ашып, халқымыздың басынан өткенген небір қиындығын ашып береді. Оны білу, оқу біздің парыз. Себебі өткеннен сабақ алмай, болашақты болжау мүмкін емес.

Қазақстан үшін күштеп ұжымдастыру салдары

Тарихтағы ең зұлмат ғасыр ХХ ғасыр қазақ халқы үшін тар жол тайғақ кешу заманы. Халық ауыр дағдарыстан – біріші дүниежүзілік соғыс пен Азамат соғысынан азап шегіп, әбден шаршаған уақытта Ленин ұстанған Жаңа экономикалық саясат тәп тәуір бастама болып еді. Енді ғана халық есін жиып, аяғынан басып келе жатқан кездер еді. Ленин ұсынған жаңа экономикалық саясат жеке меншікке жол ашып, адамдардың сауда саттықпен айналысуына рұқсат берген уақыт еді.

ЖЭС басым тұстары көрер көзге анық еді. Ол арқылы индустриализация, шаруалардың кооперациясы мәселелерін шешу алдыңғы мақсат болып тұрды. Оның бәрі күштеп емес, кезең-кезеңімен жүзеге асырылатын эволюциялық үрдіс ретінде қарастырылды. Жаңа экономикалық саясат бай-кулактарды «кәмпелескеуге» қарсы болды. ЖЭС шаруалардың кооперациясы индустриализациямен қатарласа жүреді деп күтілді. Алғашқы жылдары атқарылған жұмыстар оның жүргізілуіне еш күмән туғызбаған еді.

Жалпы, жаңа экономикалық саясаттың мүмкіндігі зор еді. Алайда тарихи жағдайлар күрт өзгеріп, 1920-жылдардың аяғында экономикалық даму бағыты басқа бағыт алды. Сталиндік даму Лениндік ЖЭС-тан өзгеше болып шықты. Негізгі бағыт индустриализацияға берілді. Және де бұл көп қаржыны талап етті. Кеңестік үкімет мәселені радикалды түрде шешуге кірісіп кетті. Индустриалауды дамуды қамтамасыз ету қаражатты шаруаларды кәмпескелеуден алу көзделді. Осылайша шаруаларды күштеп кәмпескелеу науқаны басталып кетті.

Мәселен, Ақмола облысында жаппай кәмпескелеу барысында 8334 жылқы, 1200 ірі қара мал, 6000 қой тәркіленіп, 22 ұжым шаруашылықтары құрылған. Кәмпескеленіп алынған малдар ұжымшардың меншігі боп есептелгенмен, олар шаруашылық бірлестіктерінің басшыларының жеке мүдделері үшін жұмсалып отырған. Жергілікті партиялық, кеңестік органдар көрсеткіштердің көлемін арттыру мақсатында ұжымдастырудың қарқыны үдей түсті. 1929 жылы 30 желтоқсанда арнайы қаулы шығып, 33 мың шаруашылықты немесе барлық шаруашылықтардың 41 пайызын қамту керек деген міндет қойылды. Яғни ғасылар бойы айрандай ұйыған қазақ ауылдары жермен жексен болды. Себебі қазақтар ХХ ғасырға дейін толығымен ауылда өмір сүрді. Олардың тұрмысы да экономикасы да ауылға негізделді. Қазақ мәдениеті, діні мен тілі де ауылдық мәдениетке негізделген еді. Ал күштеп ұжымдастырудың салдарынан қазақтың салт-дәстүрі, төл мәдениеті, ділі, рухы сынып ұлт ретінде жойылып кетудің аз ақ алдында тұрды.

Мәскеу Қазақстандағы ұжымдастыру науқанын 1932 жылдың көктемінде аяқтауды көздеді. Жер-жерлерге күштеп ұжымдастыруды мерзімімен бұрын аяқтау міндеті қойылды. Нәтижесінде жергілікті кеңестік функционерлер пайыздық көрсеткіштер ауруына шалдығып, аудандар, округтер ұжымшаруашылықтары бір-бірімен жарысқа түсіп, жергілікті газеттер «еңбек майданындағы» кезекті рекордтарды жариялауға үлгере алмай жатты. Егер 1928 жылы Қазақстанда барлық жеке шаруашылықтардың 2% ғана ұжымдастырудан өтсе, 1930 жылдың сәуір айында 50,5%, ал 1931 жылдың қазан айында шамамен 65% ұжымдастырылды. 1931 жылдың күзіне қарай 122 аудандардың 78 ауданы ұжымдастырудан өтті.

Ұжымдастыру барысындағы кәмпескеленген бай кулактардың санын анықтау әлі күнге дейін анықталмай келе жатыр. Күштеп кәмпескелеу салдарынан шетке миллиондаған қазақтар көшіп кетті. 1930-1931 жылдар аралағында Қазақстаннан шеткері аймақтарға жер аударылған адамдардың саны 7000-ға жеткен белгілі. Сонымен бірге өзге аймақтардан Қазақстанға 200 мыңға жуық жер аударылды. 1932 жылдың 7 тамызында «Мемлекеттік кәсіпорындар, ұжымшарлар мен кооперациялардың мүлкін қорғау және қоғамдық (социалистік) меншікті нығайту жөнінде» заң шықты. Бұл заң идеологиялық қарсыластарды жазалауға бағытталған нағыз антиконституциялық заң еді. Наразы болған немесе бидай қаптарын тапсыра алмаған адамдар 10 жылға сотталып, барлық мүлкісі тәркіленетін болды. Осы заң қолданысқа енген жылында-ақ Қазақстанда 40 мың адам сотталды. 1929-1932 жылдар аралығында Қазақстанда ОГПУ үштігімен 9805 іс қарастырылып, 22933 адам сотталып, олардың 3 жарым мыңы ату жазасына кесілді.

Бұл қазақ тарихының ең бір зұлматқа толы трагедия беттері болып қала бермек. Тарих әлі де ақтаңдақ беттерін ашып, халқымыздың басынан өткенген небір қиындығын ашып береді. Оны білу, оқу біздің парыз. Себебі өткеннен сабақ алмай, болашақты болжау мүмкін емес.