ҚР Экология министрлігі егістікті жабайы ақбөкендердің шабуылынан қалай қорғауға болатындығы жайлы айтты

Мамыр айының соңында Ақмола облысының бірқатар ауылдық округтерінің фермерлерінен World of Nan порталының редакциясына ірі жабайы ақбөкендердің (40-50 мың бастан) ауылшаруашылығы егістіктерін құртып жатқандығы жөнінде шағымдар келіп түсті. Ауыл тұрғындарының айтуынша, бұл мәселе бірінші жыл ғана емес. Көптеген шаруалардың ауылшаруашылығы жұмыстарын жүргізу үшін несие алатынын ескеретін болсақ, бұл өте елеулі мәселе, өйткені мұндай табынның егістікке бір рет кіруінің өзі тауар өндірушіні шығынға ұшыратуы мүмкін.

Біз бұл тақырып бойынша Экология министрлігіне осы жағдайға түсініктеме беруді, сондай-ақ мәселені шешудің ықтимал жолдарын айтуды сұрап, сауал жолдадық.

Төменде Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінен алынған жауап берілген.

Айналадағы жабайы ақбөкендердің мәселесі жөнінде Экология минситрлігі біледі ме?

– Мамыр-маусым айларында Комитеттің атына Ақмола облысы Егіндікөл және Атбасар аудандарының ауылшаруашылығы құрылымдарының басшыларынан осындай өтініштер келіп түсті.

18-20 маусымдағы өтініштерді қарастыру үшін Комитеттің тапсырмасы бойынша «Ақмола облыстық орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі аумақтық инспекциясы» РММ және «Охотзоопром» ӨБ» РМҚК Орталық өңірлік филиалының басшылығымен оқиға орнына шығу жүзеге асырылды.

Өтініш берушілермен кездесу өткізіліп, онда ақбөкендердің егістік алқаптарын таптау мәселелері талқыланды, сондай-ақ қажетті түсініктемелер берілді.

Осылайша, шаруа қожалықтарының қызметкерлеріне ақбөкендер егіс алқабына кірсе, қалай әрекет ету керектігі айтылды. Жануарларды оларға зиян келтірместен айдаудың әдістері аталды, оның барысында егістерді қорғаудың ең тиімді шарасы - бұл ақбөкендердің ауылшаруашылық алқаптарына жақындау жолында шу тудыратын автокөліктермен, мотоциклдермен немесе жылқылармен үнемі торуылдау.

Ақбөкендер егістікке кірмеуі үшін негізгі көші-қон жолдарында арнайы жем-шөп алқаптарын да жасауға болады. Ол үшін тыңайған жерлерді пайдалануға болады, оларға ақбөкендерге жарамды көпжылдық азықтық шөптерді егуге болады. Сондай-ақ, жасанды суаттар жасау да артықтық етпейді.

Шаруа қожалықтарының өкілдері тарапынан егін егу жұмыстарының бас кезінде ақбөкендер, шын мәнінде, үлкен табындармен егіс алқаптарына кіргені, бірақ қазіргі уақытта олардың саны егіс алқаптарымен шекарада айтарлықтай азайғаны атап өтілді.

Ақбөкендердің санын, олардың қозғалысын, белгілі бір жайылымдар шегінде ұсталуын бақылау қалай жүргізілуде?

– Тұяқты жабайы жануарлардың ішінде ақбөкен ең көне түрлердің бірі бола отырып, ерекше орын алады. Сонымен қатар, 2002 жылы ақбөкен Халықаралық табиғатты қорғау одағының тізіміне өте ауыр жағдайда тұрған түр ретінде енді. Табиғи немесе антропогендік факторлардың әсерінен тіршілік ету ортасының қолайсыз өзгеруімен жануар оңай жоғалып кетуі мүмкін

ҚР Үкіметі ақбөкендерді сақтап қалу бойынша үлкен жұмыс жүргізуде. Атап айтқанда, санаудың тұрақты мониторингі жүргізіледі, атуға тыйым салынады (1999 жылдан бастап), бұл ақбөкендердің санын шамамен 12 есеге қалпына келтіруге ықпал етті. Бүгінгі таңда ақбөкендерді атуға тыйым салу 2023 жылға дейін ұзартылды.

Ақмола облысына келетін болсақ, қазіргі уақытта Атбасар, Егіндікөл, Жақсы, Жарқайың және Қорғалжын аудандарында (көші-қонға байланысты) кездесетін Бетпақдала популяциясы мекендейді.

2019 жылғы әуе есебіне сәйкес, бұл популяция саны 111 500 дарақты құрады. Коронавирус пандемиясына байланысты Ақмола облысы аумағында 2020 жылы әуе есебі жүргізілген жоқ.

Бұл ретте ақбөкендердің төлдеу кезеңінде (2020 жылдың мамыр айында) Атбасар және Жақсы аудандарының шекара маңы аймағында адам басқармайтын ұшу аппаратының көмегімен 40 мыңға жуық дарақ тіркелді. Алайда, бұл сан тұрақсыз, өйткені ақбөкендердің ерекшелігі – олардың таралу аймағында үздіксіз қоныс аудару

Ғылыми тұрғыдан алғанда, ақбөкендер үнемі қоныс аударып, жайылымдарды өте үнемді пайдаланады. Тіпті жайылым кезінде де жануарлар үнемі қозғалады, сондықтан өсімдіктердің бір бөлігі ғана жыртылады. Мұндай қалыпты жайылым шөпті жамылғының қалыпты өсуіне ықпал етеді. Сонымен қатар, тістегеннен кейін өсімдіктердің қайта өсуі шөпті массаның шығымдылығының 2 еседен астамын көрсетеді. Сондай-ақ, ақбөкен дала өсімдіктерінің тұқымын топыраққа таптайды, бұл олардың сәтті өсуіне ықпал етеді.

Айта кету керек, ауылшаруашылығының қазіргі дамуы кезінде ақбөкендер жазғы-күзгі жайылымдарының көп бөлігін жоғалтты. Соңғы жылдары, шынында да, ақбөкендердің бұрын олардың жазғы жайылымдары болған егістік алқаптарына кіру жағдайлары байқалады. Онымен де, ғылыми зерттеулер көрсеткендей, ақбөкендер дәнді дақылдармен сирек қоректенеді, негізінен олар арқылы соқпақтарды таптайды, жатып алады, сондай-ақ арамшөптерді жейді.

Ақбөкендерді арнайы жайылымдық аумақтарға көшіруге бола ма?

- Ақбөкендерді Қазақстанның басқа өңірлеріне олардың Ақмола облысындағы санына әсер ету үшін жеткілікті мөлшерде жасанды көшіру ғылыми және практикалық тұрғыдан орынсыз, өйткені ақбөкен қоныс аударатын түр болып табылады.