Ұлы Отан соғысынан кейінгі Қазақстанның ауыл шаруашылығының жағдайы

Ұлы Отан соғысынан кейінгі Қазақстан. 1946-50 жылдардағы ауыл шаруашылығы

Кез келген елдің экономикасын құлдырататын соғыс. 4 жылға созылған екінші дүниежүзілік соғыс Кеңес Одағының елдерін тұралатып тастады. Ал Үкімет алдында ауыл шаруашылығын қалпына келтіру мәселесі күн тәртібінде тұрды. Алдымен жұмыс күшінің жетіспеу мәселесі өршіп тұрды. Өндірістік, ауыл шаруашылық салаларында жұмыс күшін көбейту мақсатында Кеңес армиясы қатарынан 8 миллион 500 мың адам босатылды.

1946 жылы 18 наурызда қабылданған төртінші бесжілдыққа (1946-1950 жж.) арналған жоспар бойынша соғыстан бүлінген аудандарды қалпына келтіру, өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының соғыстан бұрынғы дәрежесіне жетіп, одан едәуір асып түсу міндеті белгіленді. Сонымен бірге онда Қазақстан экономикасын өрге бастыруға үлкен мән берілді.

Республикада ауыр өнеркәсіпті қалпына келтіріп, тез дамыту, сондай-ақ женіл тамақ және тоқыма өнеркәсібін одан әрі өркендету көзделді. Халықтың материалдық қажеттерін қанағаттандыру ісі екінші кезектегі мәселе болып саналды. Төртінші бесжылдық жоспарда Қазақстанның халық шаруашылығы мен мәдениетін дамытуға мән берілді. Ауыр өнеркәсіпке, темір жол желісін салуға, ауылшаруашылық дақылдарының өнімін арттыруға қаржы бөлінді. Қазақстанға бөлінген күрделі қаржы одақ бойынша үшінші орында болды. Төртінші бесжылдықта бүкіл елде өнеркәсіп өнімі 1940 жылғымен салыстырғанда 40%-ға өсетін болып белгіленсе, Қазақстанда ол 2,2 есе артатын болды.

Соғыс техникалары мен оның бөлшектерін шығаратын зауыт –фабрикалар қарапайым тұрмыстық заттар шығаруға негізделді. Жеңіл және тамақ өнеркәсібіне аса зор мән берілді. Алайда ауыл шаруашылығы техникалары, егістік алқаптарын қаматамасыз ететін шикізаттар жетіспеушілігі білінді.

1946 жылғы 16 қыркүйекте ауыл шаруашылығында орын алған ауыр жағдайды жою туралы қаулы қабылданды. Осы қаулыға сәйкес савхоздар мен колхоздардың бұрынғы зардаптарын жою басталды. Ауыл шаруашылығын жаңа техникамен қамтамасыз ету үшін мемлекет арнайы қаражат бөлді. Төртінші бесжылдықтың аяғына қарай Қазақстан ауыл шаруашылығында 50 мың трактор, 16 мыңнан астам комбайн, ондаған мың автомашина, шөп шабатын және басқа машиналар болды. 1950 жылы еліміздегі колхоздарда 76% МТС-тер жұмыс істеді. Осы уақыт аралығында ұсақ совхоздар ірілендіріліп, 1952 жылғы қаңтар айындағы санақ бойынша 3670 совхоз қалды. Яғни совхоздар саны екі есеге қысқарды. 1948 жылдан бастап ауылдарды электр жарығымен қамтамасыз ету жұмысы басталды. Сөйтіп, төртінші бесжылдық жоспары бойынша 752 совхоз, 317 МТС электр жарығымен қамтамасыз етілді.

Қабылданған төртінші бесжылдық жоспары бойынша егістік көлемі ұлғайып, бір миллион гектардан артық жерге егін егілді. Ауыл шаруашылық дақылдарының шығымдылығы артты. Малдың жалпы саны да артты.

Алайда соғыстан кейінгі халықтың тұрмысы өте нашар болды. Тұрғын үйлер, халық тұтынатын өнеркәсіп тауарлары жетіспеді. Республиканың сауда орындарының жұмысы әлі де болса нашар болды. Медицина мекемелерінің санының өсіуіне қарамастан, әлі де медициналық көмек көрсету сапасы төмен болды.

Әлеуметтік және мәдени іс-шараларға мемлекеттің шығыны өсті. Осы мақсаттарға арналған шығындар тек Қазақ КСР-нің мемлекеттік бюджеті есебінен соғыс кезіндегі 441,4 млн. рубльден төртінші бесжылдықта 930,5 млн. рубльге дейін немесе екі еседен астам өсті. 1947 жылы желтоқсанда ақша реформасын жүзеге асыру және карточкалық жүйенің жойылуы, азық-түлік пен өнеркәсіп тауарларының қалыпқа келтірілуі халықтың өмір сүру деңгейін көтеруде маңызды рөл атқарды.

1947 жылы 16 желтоқсанда карточкалық жүйе жойылды. Сонымен қатар, өнімнің негізгі түрлері – нан және ұн өнімдері, ет, өнеркәсіптік тауарлар бағасы 10-12%-ға арзандады. Әсіресе, 1950 жылы бағаның төмендеуі байқалды. Жалпы алғанда, төртінші бесжылдықта бағаның үш есе құлдырауы жалғасты. Рубльдің сатып алу қабілетінің нығаюымен қатар жұмысшылардың жалақысының өсуі жүргізілді. КСРО-да жұмысшылар мен жұмысшылардың орташа айлық жалақысы бес жылдың ішінде екі есеге өсті.

Әлеуметтік экономиканың өсуі нәтижесінде колхоздар едәуір нығайды, колхозшылардың табыстары өсті. Бірақ қалалармен салыстырғанда ауылдық жерлерде өмір сүру деңгейі әлі де төмен болды. 1950 жылдардың басында колхозшы жұмысшының немесе қалалық қызметкердің өз еңбегі үшін алатынынан орташа есеппен төрт есе аз алды.

Осы жылдары үстеме жұмыс алынып тасталды, ақылы демалыс қалпына келтірілді. Мемлекеттік және кооперативті кәсіпорындар мен ұйымдардың инвестицияларының арқасында халық үшін тұрғын үй құрылысы кеңейе бастады. Осылайша, төртінші бесжылдықтың аяғында жұмыс істейтін халықтың әлеуметтік жағдайы соғыс алдындағы жылдармен салыстырғанда жоғары болды.